انواع عده در طلاق و وفات و شرایط عده چیست

  انواع عده در طلاق ووفات و شرایط عده چیست

یکی از مهمترین احکامی که در زمان جدایی و انحلال نکاح میان زوجین مطرح می شود، لزوم نگه داشتن عده است. لزوم نگهداشتن عده برای زن در صورت جدایی زوجین است. لزوم این امر که ناشی از احکام فقهی است ، تنها مربوط به عقد دائم نیست ؛ بلکه در عقد موقت نیز زن باید عده نگه دارد. از انواع عده که در قرآن کریم و قانون، به آن اشاره شده است، عده وفات شوهر، عده طلاق، عده فسخ نکاح، عده بذل یا انقضا مدت در ازدواج موقت می باشد که قواعد مختص به خود را دارند.  

مقررات عده در حقوق ایران از فقه امامیه گرفته شده است. ولی باید یادآور شد که نهاد حقوقی عده منحصر به فقه اسلامی و حقوق کشور های مسلمان نیست، بلکه در حقوق برخی از کشور های غربی، نیز با اختلافاتی دیده می شود.

در توجیه عده دلایلی آورده شده است:

  جلوگیری از اختلاط نسل ایجاب می کند که زن تا مدتی پس از انحلال نکاح نتواند شوهر کند.

  رابطه نکاح، هر قدر ناپایدار و ملال آور باشد، محترم است و احترام آن اقتضا می کند که زن نتواند بلافاصله پس از انحلال نکاح، از نو ازدواج کند.

  عده طلاق گاهی مهلتی برای تفکر و بازگشت به زندگی زناشویی است. در این مدت زن و شوهر می توانند درباره کانون خانوادگی و سرنوشت خود و فرزندانشان نیک بیندیشند و قانونگذار به شوهر امکان داده است که در صورت پشیمانی از گسستن رابطه زناشویی، با رجوع خود   طلاق را اثر طلاق از میان برده، زندگی مشترک را بدون اشکال از سر گیرد.

 

انواع عده

عده دارای اقسام مختلفی است:

1. عده وفات

2. عده طلاق

3. عده فسخ نکاح

4. عده نزدیکی به شبهه

5. عده بذل یا انقضا مدت (در نکاح منقطع  )

آنچه بیشتر از اقسام دیگر اهمیت دارد عده وفات و عده طلاق است. عده فسخ نکاح دائم مانند عده طلاق و عده فسخ نکاح منقطع مثل عده بذل یا انقضا مدت در این نکاح است و عده نزدیکی به شبهه هم مانند عده طلاق است.

زنی که به شبهه با کسی نزدیکی کند باید عده طلاق نگه دارد.

عده وفات

عده وفات، یعنی مدتی که زن بعد از مرگ شوهر باید برای اختیار شوهر دیگر صبر کند، اصولا  

و مردانی که بمیرند و زنانشان زنده مانند، آن زنان باید از شوهر کردن خودداری کنند تا مدّت چهار ماه و ده روز بگذرد، پس از انقضاء این مدت بر شما گناهی نیست که آنان در حق خویش کاری شایسته کنند (از زینت کردن و شوهر نمودن)، و خداوند از کردارتان آگاه است.

عده وفات چه در دائم و چه در منقطع در هر حال چهار ماه و ده روز است مگر این که زن حامل باشد که در این صورت عده وفات تا‌ موقع وضع حمل است مشروط بر این که فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد و الا مدت عده همان چهار ماه و ده روز ‌خواهد بود.

بنابراین مدت عده وفات هیچگاه نمی تواند از چهار ماه و ده روز کمتر باشد و هرگاه زن باردار باشد و زایمان او در فاصله بیشتر از چهار ماه و ده روز صورت گیرد، مدت عده زن تا زمان زایمان خواهد بود. فقها می گویند عده وفات، ابعدالاجلین یعنی درازترین دو مدت (چهار ماه و ده روز و فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل) است.

عده طلاق

عده طلاق بر حسب اینکه زن آبستن باشد یا نه متفاوت است. بعضی از زنان هم اصلا عده طلاق ندارند:

1. عده زن آبستن: عده زن آبستن تا وضع حمل است:

عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد زن حامله تا وضع حمل است.

بنابراین ، هرگاه با فاصله کمی بعد از طلاق زایمان روی دهد، عده منقضی می شود و زن می تواند باردیگرازدواج کند.  

2.عده زن غیرآبستن:  

عده طلاق و عده فسخ نکاح سه طهر است مگر اینکه زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در این صورت عده او ۳ ماه است.

عده طلاق زن غیرآبستن سه طهر است. طهر در لغت پاک شدن را گویند. و در اصطلاح حقوقی عبارت است از پاکی زن از عادت زنانگی و نیز مدتی که بین دو عادت زنانگی قرار می گیرد.احتساب سه طهر بدین ترتیب است که طهری که طلاق در آن واقع شده، هر چند یک لحظه از آن باقی باشد، یک طهر به شمار می آید و هرگاه زن پس از آن دوباره عادت شود و دو طهر کامل ببیند، به محض اینکه وارد عادت سوم شد، مدت عده پایان یافته است.

بدین ترتیب، چون بنابه گفته فقها، حداقل مدت حیض (عادت زنانگی) سه روز و حداقل فاصله بین دو عادت زنانگی (مدت طهر) ده روز است، ممکن است عده پس از 26 روز و دو لحظه منقضی شود، تازه لحظه آخر که جزء ایام قاعدگی بعد از پایان سه طهر است جزء عده نیست و فقط دلیل بیرون آمدن از عده است.

البته این حداقل مدت عده است ولی چون معمولا زنان ماهی یک بار عادت می شوند، مدت عده طلاق اغلب در حدود سه ماه است و در احکام دادگاه ها نیز سه ماه ذکر می شود.

اگر زن با اقتضای سن، یعنی با اینکه به سن یائسگی نرسیده و در سن زنانی است که عادت می شوند، عادت زنانگی نبیند، مدت عده دقیقا سه ماه خواهد بود.

3.زنانی که عده طلاق ندارند: برابر ماده 1155 قانون مدنی:

زنی که بین او و شوهر خود نزدیکی واقع نشده و همچنین زن یائسه نه عده طلاق دارد و نه عده فسخ نکاح ولی عده وفات در هر دو ‌مورد باید رعایت شود.

مقصود از زن یائسه زنی است که به سن یاس رسیده باشد، یعنی سنی که دیگر امید باردار شدن ندارد. این سن به اعتقاد بعضی از فقها در هر زنی شصت سال تمام و به قول گروهی در زن معمولی پنجاه سال تمام و در زن قرشیه (زنی که به طایفه قریش منسوب است مانند زن سیده) شصت سال است. چون قانون مدنی سنی برای یائسگی معین نکرده، می توان گفت در حقوق ایران سن یائسگی مشخص نیست و برحسب مورد تفاوت می کند. در واقع، بر حسب طبیعت، همه زنان را از این لحاظ نمی توان در یک ردیف دانست. پس در صورت بروز اختلاف در این امر دادرس با جلب نظر کارشناس (پزشک) سن یائسگی را در هر مورد تشخیص خواهد داد.

عده بذل یا انقضا مدت درازدواج موقت

عده بذل یا انقضا مدت که مربوط به نکاح منقطع است با عده طلاق همیشه یکسان نیست. اگر زن حامل باشد، مانند مورد طلاق، عده او با وضع حمل منقضی می شود، ولی اگر حامل نباشد، در مورد بذل یا انقضا مدت یا فسخ نکاح منقطع، مدت کمتری برای عده او در نظر گرفته شده است.  

عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد نکاح منقطع در غیر حامل دو طهر است مگر اینکه زن با اقتضای سن عادت‌ زنانگی نه بیند که در این صورت ۴۵ روز است.

آنچه در این جا بیشتر مورد نظر بوده جلوگیری از اختلاط نسل است نه احترام به ازدواج سابق و از این رو مدت کمتری برای عده، که در عین حال برای جلوگیری از اختلاط نسب کافی است، تعیین گردیده است.

ازدواج با زنی که در عده است

نکاح با زنی که در عده دیگری است در حکم نکاح با زن شوهردار است. بنابراین نکاح مزبور باطل و احیانا موجب حرمت ابدی است. طبق مواد زیر، اگر کسی با زنی که در عده طلاق یا عده  وفات است، با علم به عده و حرمت نکاح، ازدواج کند عقد باطل و این زن مطلقا بر آن مرد حرام موبد می شود. همینطور است اگر ازدواج بدون علم به این دو امر یا یکی از آن ها واقع شده و نزدیکی هم صورت گرفته باشد.

هر کس زن شوهردار را با علم بوجود علقه زوجیت و حرمت نکاح و یا زنی را که در عده طلاق و یا در عده وفات است با علم بعده ‌و حرمت نکاح برای خود عقد کند عقد باطل و آن زن مطلقا بر آن شخص حرام موبد می‌شود.

حکم مذکور در ماده فوق در موردی نیز جاری است که عقد از روی جهل ‌به تمام یا یکی از امور مذکوره فوق بوده و نزدیکی هم واقع ‌شده باشد. در صورت جهل و عدم وقوع نزدیکی عقد باطل ولی حرمت ابدی حاصل نمی شود.

اما در صورت جهل (به عده و حرمت نکاح یا یکی از این دو) و عدم وقوع نزدیکی عقد باطل است